هر کسی به دنبال پیشرفت ماندگار است، باید عزت نفس بالایی داشته باشد. این عزت نفس به فرد کمک می‌کند که توانایی‌های خودش را باور کند و بتواند از طریق آنها، موفقیت بیشتری در حوزه‌های مختلف به دست بیاورد. باید بگوییم هر انسانی طرفدار عزت نفس بالاست. اما پرورش و رشد عزت نفس، آن قدر‌ها هم ساده نیست. عزت نفس به اعتماد به نفس، حس تعلق و هویت مثبت نیاز دارد. انتقاد از خود، منفی بافی، نپذیرفتن ویژگی‌های مثبت و احترام نگذاشتن به ارزش‌هایمان می‌تواند به کاهش عزت نفس برسد. حتی ممکن است توانایی‌هایمان را بشناسیم، اما باز هم عزت نفس بالایی نداشته باشیم.

روش‌های هوشمندانه ای را باید دنبال کنیم تا بتوانیم احساس بهتری نسبت به خودمان و توانایی‌هایمان داشته باشیم. اعتماد به نفس، حس تعلق و دوست داشتن خود، ابزارهای رسیدن به عزت نفس بالا هستند. با وجود این که مقالات و کتاب‌های زیادی در مورد عزت نفس نوشته شده اند، باز هم این موضوع یک کلاف پیچیده است که باز کردنش هر کسی را می‌تواند سردر گم کند.

مزیت‌های عزت نفس بالا

وقتی عزت نفس خوبی داریم، نسبت به خودمان و توانایی‌های درونی مان، حس بهتری داریم. این حس بهتر به انعطاف پذیری بیشتر تبدیل می‌شود. از آن جا که انعطاف بیشتری نشان می‌دهیم، در مقابل سختی‌هایی مثل شکست عاطفی، طرد شدن، شکست مالی و کاری و پیشامدهای دیگر، خم کمتری می‌خوریم و سریع تر از آنها برمی گردیم. آسیب کمتر به معنای کاهش استرس و کاهش هورمون کورتیزول در بدن می‌شود. کاهش این هورمون باعث می‌شود که تنظیم هورمونی در بدن سالم بماند و طول عمر بیشتر و سالم تری داشته باشیم.

عوامل کاهش عزت نفس

کودکی و نوجوانی، اثر زیادی روی عزت نفس می‌گذارد. در آزمایشی به نام هیولا، روی دو دسته از کودکان گفتاردرمانی انجام شد. دسته اول، روش‌های گفتار درمانی خوب و دسته دوم روش گفتاردرمانی منفی انجام شد. کودکان در دسته دوم تا انتهای عمر، آثار این روش‌های منفی گفتاردرمانی را که شامل تحقیر و توهین و مسخره شدن بود، در رفتار خود نشان می‌دادند.

کودکی و نوجوانی می‌تواند پایه گذار عزت نفس مثبت یا منفی ما باشد. با این که مقاله‌ها و یادداشت‌های زیادی در این مورد نوشته شده، اما متاسفانه خیلی از آنها کار نمی‌کنند. بعضی از این روش‌ها حتی حال ما را بدتر هم می‌کنند. بنابراین لازم است که روش درست را پیش بگیریم و روی آنها استمرار داشته باشیم. موفقیت در چنین مسیری، نیاز به تکرار و حس خوب نسبت به خودمان دارد.

نشانه‌های عزت نفس پایین

عزت نفس پایین می‌تواند جلوی رسیدن به اهداف را بگیرد. ممکن است برنامه‌های مختلفی برای خودمان بریزیم، اما هیچ کدام را عملی نکنیم. یا حتی وقتی کاری را به انتها رسانده ایم، خودمان را لایق دریافت جایزه یا تشویق برای آن نمی‌دانیم. ماجرا خیلی از این حرف‌ها پیچیده تر است. عزت نفس پایین با شوخی‌های ساده و گفتن حرف‌های منفی در مورد خودمان شروع می‌شود. و به جایی می‌رسیم که از پذیرش دارایی فعلی مان هم ناراحت و پشیمان می‌شویم. طوری که حس می‌کنیم لیاقت بودن در این موقعیت را نداریم.

وقتی خودمان را دوست نداشته باشیم، تعریف و تمجید دیگران را نمی‌پذیریم. در نتیجه به مرور زمان حتی نسبت به توانایی‌های واقعی خودمان تردید می‌کنیم. یک  انتقاد کوچک باعث می‌شود که ساعت‌ها خودخوری کنیم و با خودمان کلنجار برویم.

مثال‌ها برای عزت نفس پایین

نداشتن احساس امنیت در زندگی، نشانه واضح و روشن از عزت نفس پایین است. این افراد حتی ممکن است نسبت به جنسیت خودشان شک کنند و آن را دوست نداشته باشند. احساس می‌کنند که در گروه دوستان، خانواده و همکارانی که دارند، زیادی هستند. نسبت به توانایی‌هایشان باور ندارند و حس می‌کنند دیگران در موردشان اغراق می‌کنند. طوری که بعد از مدتی، نسبت به کسانی که از آنها تعریف می‌کنند حس تنفر می‌گیرند.

نشانه‌هایی از عزت نفس بالا

کسی که عزت نفس بالایی دارد، به جامعه ای که در آن هست، احساس تعلق دارد. خودش را عضوی مهم در جامعه می‌بیند. هویت خودش را می‌پذیرد و برای هویتی که دارد، تلاش بیشتری می‌کند. برای برآورده کردن نیازهایش تلاش می‌کند تا به وضعیت پایداری از سلامت جسمانی و مالی برسد.

به توانایی‌ها و مهارت‌هایش اعتماد دارد که می‌تواند به خواسته‌هایش برسد. بنابراین برای رسیدن به خواسته‌هایش، خیلی شک ندارد. یک نفر می‌تواند در مورد توانایی‌هایش خیلی هم به خودش مطمئن باشد، اما باز هم به عزت نفس بالایی نرسیده باشد.

عوامل کاهش عزت نفس

قبل از این که بخواهیم به عزت نفس خودمان اضافه کنیم، باید کمی از باری که روی دوش خودمان گذاشتیم، کم کنیم. گاهی وقت‌ها توانایی‌های ما کم نیست، انتظاری که از خودمان داریم بالا است. قبل از هر چیزی، باید عواملی که باعث پایین آمدن عزت نفس می‌شود را کم کنیم.

نباید در مورد خودمان، حتی به شوخی حرف‌های منفی بزنیم. روی نکات منفی خودمان تمرکز نکنیم و اصلاً نسبت به آنها بی توجه باشیم. خودمان را با دیگران مقایسه نکنیم و تنها رقیب خودمان باشیم. به این نکته توجه کنیم که فقط باید نسبت به دیروز خودمان بهتر باشیم نه دیروز بقیه. به خودمان حق خوش گذرانی و استراحت بدهیم. تعارف‌های دیگران را بپذیریم و به خاطر آنها تشکر کنیم. بیش از حد ناراحت نشویم و احساس غمگینی و اضطراب و افسردگی را زیاد کش ندهیم.

 راهکارهای افزایش عزت نفس

عزت نفس را می‌شود بهبود داد. به شرطی که از مسیر درست حرکت کنیم. به خودمان و مسیر اعتماد کنیم و تا انتهای مسیر، ثابت قدم باشیم. تمرین‌هایی که گهگاهی شما را با انگیزه نگه می‌دارد، برای رشد عزت نفس کافی نیستند. باید این تمرین‌ها را بیشتر انجام بدهید.

جمله‌های تاکیدی مثبت را درست بگویید

جمله ای که مضمونش درست نباشد، می‌تواند اثر منفی بگذارد. مثلاً جمله «من به موفقیت بزرگی می‌رسم»، شاید به نظر خیلی درست باشد. اما از این ریشه می‌آید که تا امروز موفقیت بزرگی نداشته ام و تازه می‌خواهم موفق بشوم. اگر در موقعیتی باشید که هنوز اعتماد به نفس بالایی ندارید، این جمله‌ها برعکس عمل می‌کنند. به جای این جمله می‌توانید واقعیت را بگویید: «من تا زمانی که موفق بشوم، استقامت خواهم کرد.»

وقتی چنین جمله‌هایی را به خودتان می‌گویید، به مرور جمله‌های منفی را در مورد خودتان کنار می‌گذارید. دیگر شوخی تحقیرآمیز در مورد خودتان نمی‌کنید. جلوی خودتان و دیگران در مورد توانایی‌هایتان بد صحبت نمی‌کنید. پس بهتر می‌توانید احساسات منفی را کنترل کنید.

ویژگی‌های خودتان را بشناسید

همه از کسی خوششان می‌آید که نسبت به  ویژگی‌هایشان آگاهی داشته باشند. اگر فکر می‌کنید در یک زمینه خاص توانایی دارید، خودتان را در آن مهارت نشان بدهید. اگر خوب ورزش می‌کنید، وارد مسابقات شوید. اگر خوب می‌نویسید، وبلاگ بزنید. هر مهارتی که دارید، به نمایش بگذارید.

وقتی چنین کاری در مورد خودتان انجام می‌دهید، در حقیقت مهر تاییدی روی مهارت‌های ویژه خودتان می‌زنید. حتی اگر کامل نباشید، یا بهترین نباشید، باز هم خودتان را با مهارت و توانمند می‌بینید. این مسئله وقتی به تایید دیگران برسد، رشد خوبی در عزت نفس می‌کنید.

تعریف دیگران را بپذیرید

اگر کسی از شما تعریف کرد که آن را بپذیرد. در حالت اعتماد به نفس پایین، پذیرش این تعریف‌ها کار ساده ای نیست. ناراحتمان می‌کند، عصبی و معذب می‌شویم و به سرعت رد می‌کنیم یا با یک شوخی منفی در مورد خودمان پاسخ می‌دهیم. با گذشت زمان، یاد می‌گیریم که چنین تعریف‌هایی را بپذیریم و قدردان باشیم.

واکنش‌های منفی که نسبت به خودتان دارید، کمتر و کمتر می‌شود تا جایی که متوجه می‌شوید تبدیل به طرفدار خودتان شده اید. وقتی که نسبت به این تعریف‌ها مقاومت بیشتری نشان می‌دهید، یعنی بیشتر از قبل به آن نیاز دارید. به خودتان یاد بدهید که در مقابل چنین تعریف‌هایی، چه واکنشی نشان بدهید. حتی روبروی آینه، در مورد پاسخ تعریف‌ها، تمرین کنید.

از خودتان انتقاد نکنید

هر زمان که اشتباه کردید یا مسیر غلطی را پیش رفتید، از خودتان انتقاد نکنید. هر کسی ممکن است اشتباه کند. خود اشتباه به تنهایی اهمیت ندارد، مسئله بر سر واکنش بعد از اشتباه است. اگر بتوانید به جای انتقاد بی فایده از خودتان، و مونولوگ درونی آسیب زا، با خودتان مهربان باشید، مسئله حل می‌شود. فکر کنید که یکی از دوستانتان چنین اشتباهی کرده است. آیا در آن لحظه خودتان همراهی اش نمی‌کردید که از اشتباهش بگذرد یا آن را جبران کند. پس با خودتان هم مهربان باشید.

به ارزش‌های خودتان احترام بگذارید

مهم ترین مسئله که در انتها باید بگوییم، احترام گذاشتن به ارزش‌های واقعی و درونی شماست. قبل از هر کاری، ویژگی‌های مورد تحسین خودتان را بنویسید. خلاقید، خوش صحبتید، خوب فکر می‌کنید، راهنمایی می‌دهید، خوب می‌نویسید، ورزش می‌کنید، راحتید، و… هر ویژگی دیگری که به نظرتان خوب است. بعد از آن، ویژگی‌هایی را بنویسید که برای رسیدن به هدف‌هایتان در خودتان می‌بینید. مثلاً برای رسیدن به رابطه عاطفی خوب، گارد بازی دارید، شوخ طبعید، با حوصله و شنونده اید.

یا اگر در محیط کاری به دنبال پیشرفت هستید، روی ویژگی‌های مثبت شغلی خودتان تاکید کنید. مثلاً اخلاق کاری خوبی دارید، تعامل می‌کنید، تعارض‌ها را حل نشده باقی نمی‌گذارید و… هر کدام از این‌ها را برای رسیدن به هدف‌هایتان بنویسید و تقویت کنید.

اگر نیاز به مهارت دیگری دارید، آن را هم در لیست خودتان بگذارید و برای تقویت کردنش، برنامه ریزی روزانه داشته باشید. اطمینان داشته باشید که بعد از مدت کوتاهی، عزت نفس شما بالا می‌رود و مسیرهای موفقیت به روی شما باز می‌شوند.​